Opinie

Matthijs Pontier ging woensdag in discussie voor de camera van de Amsterdamse TV-zender AT5 over hoe we het beste kunnen reageren op de aanslagen in Parijs. Hij sprak zich duidelijk uit tegen de inzet van militairen om het Nederlandse uitgaansgelegenheden te beveiligen. Toch twijfelde hij even direct na de aanslagen. (Dit stuk verscheen ook op Sargasso)

Toen de aanslagen in Parijs werden gepleegd zat ik met wat vrienden een biertje te drinken. In eerste instantie vond ik het vooral onwerkelijk. Maar al snel sloeg dit over op angst. “Dit is niet de eerste keer dat dit zo vlakbij gebeurt. Zal dit ook in Nederland gaan gebeuren?” Tegelijkertijd wilde ik hier eigenlijk helemaal niet aan toegeven. Ik voelde me ook een beetje boos: “Ik laat me niet bang maken door die klootzakken. Dat is juist wat ze willen. Ik blijf gewoon doen wat ik altijd doe. Ik laat mijn vrijheid niet afpakken!”

De volgende dag probeerde ik mezelf vragen te stellen om te checken of mijn angst wel proportioneel was. “Natuurlijk ben ik eerst geschrokken. En het is ook verschrikkelijk. Maar het is toch altijd zo dat we banger zijn voor terrorisme dan nodig is? En veel minder bang voor gevaren die eigenlijk veel reëler zijn? Ik zeg toch altijd zelf dat angst een slechte raadgever is? Die voor oermensen erg nuttig was, omdat je nou eenmaal niet overleeft als je niet bang bent voor een tijger of een beer? Maar dat we nu eigenlijk in een steeds veiligere wereld leven, waarin iie angst meer problemen dan voordelen oplevert? Wordt mijn beeld nu ook niet teveel vertroebeld door mijn eigen angst? En waarom maken we ons hier nou zo massaal druk om en interesseert het geen hond als we er weer een grote aanslag is gepleegd in Beirut, Damascus of Kenia?” Ik merk dat ik mezelf wel heel veel vragen stel nu. Eigenlijk ben ik behoorlijk over mezelf aan het twijfelen. Gelukkig mag dat binnen de Piratenpartij.

De berichten in de media maken het er niet makkelijker op. Vrijwel alles gaat over hoe verschrikkelijk de aanslagen zijn en of we nu ook bang moeten zijn voor aanslagen in Nederland. En die beelden! Die verschrikkelijke beelden!

Toch wil ik uitzoeken of mijn angst nou zo terecht is. Ik zoek stukken op, die het gevaar van terrorisme een beetje in perspectief plaatsen. Ohja, de kans om door terrorisme om het leven te komen was inderdaad maar minder dan 1 op de miljoen. Er gaan ruim 100x zoveel mensen dood aan voedselbesmetting en meer dan 250x zoveel mensen dood aan een bedrijfsongeval. 87x meer mensen verdrinken in hun eigen bad. Er gaan zelfs meer mensen dood door pinda’s..

Dat veel meer mensen doodgaan aan kanker is natuurlijk weinig verrassend. Maar geven we per slachtoffer 44.000x zoveel uitgeven aan terrorismebestrijding dan aan kankeronderzoek!? Cijfertjes vertellen vrijwel nooit het hele verhaal, maar dit is toch wel een heel buitensporig verschil! En wat levert die terrorismebestrijding nou op? Heel weinig. Dat bewijzen die aanslagen in Parijs natuurlijk wel weer.. Hadden we dat geld voor terrorismebestrijding niet beter in kankerbestrijding kunnen stoppen? Als je het hebt over ‘het beperken van schade’ lijkt dit toch wel een heel stuk effectiever..

Ben ik nou een naïeve wegkijker? Of iemand die bewust bezig is met zijn emoties, bedenkt waar ze vandaan komen en onderzoekt of hij hier zijn mening op moet aanpassen? Hoe je het ook wendt of keert, het zou toch verschrikkelijk zijn als dit een bekende van je overkomt? Ook al is die kans klein, die gedachte laat je niet zo maar los..

Geweld als oplossing tegen geweld?

Maar toch, die angst is toch geen oplossing? Meer machtsvertoon en meer geweld is het probleem; niet de oplossing. De ‘Daeshbags‘ van IS zitten niet met zijn allen op een kluitje. Die zijn verspreid. IS is geen staat, maar een idee. Ideeën bestrijdt je niet met bommen. Met meer bommen drijf je mensen die al kritisch zijn over het Westen alleen maar in de handen van IS. Zeker als je 1.147 mensen moet doodschieten voordat je 41 doelwitten te pakken hebt. In Raqqa wonen hooguit een paar duizend IS-strijders, die verspreid over de stad wonen, en dus ruim 190.000 bewoners die niet geradicaliseerd zijn; nog niet. Als je bommen gooit, zal dit dan leiden tot minder IS-strijders, of juist meer? Als je vrede wilt, bereid je dan ook voor op vrede en voer geen oorlog.

Gelukkig komen er ook steeds meer hoopgevende en ontroerende berichten voorbij. Ook in Parijs willen ze zich niet door angst laten reageren: ‘Wij willen verder met ons leven.’ #JeSuisEnTerrasse. Gelijk hebben ze! En dan dat filmpje met die vader en dat jongetje! Ik zoek hem op voor de link en bekijk opnieuw de beelden. Een jongetje van een jaar of vier is bang voor die boze mannen met geweren. Mijn ogen worden weer vochtig. Hoe leg je dit in godsnaam uit aan een kind? “Zij hebben geweren, maar wij hebben bloemen. Die zijn er om ons te beschermen.” Het jongetje is gerustgesteld. Die vader is een held!

Mijn twijfel begint weer wat weg te zakken. “Als ze zich in Parijs over hun angst heen kunnen zetten, dan moet ik dat natuurlijk al helemaal kunnen.” Uiteindelijk staan we nu voor de keuze: nog meer vrijheden opgeven en weer een stapje zetten richting de politiestaat, of accepteren dat er nou eenmaal risico’s zijn in het leven en kijken wat we nou eigenlijk het beste kunnen doen om die risico’s zoveel mogelijk te beperken. Natuurlijk moet ik het laatste doen. Ik ga mezelf toch niet laten regeren door angst? Uiteindelijk draait het erom dat we keuzes te maken die het beste werken!

Wat werk dan het beste? Het is in ieder geval duidelijk dat een verheviging van de ‘War on Terror’ geen oplossing. Zoals Noam Chomsky al zei: “If you want to stop terrorism, stop particpating in it”. Ik zei de avond voor de aanslagen nog dat al die oorlogstaal nergens goed voor is.. De 5.000 miljard die we hier tot nu toe aan hebben uitgegeven zijn toch vooral weggegooid geld.

Niet iedereen denkt er zo over. Ik zie dat Hollande de oorlog aan IS verklaard en de daad bij het woord heeft gevoegd. “Bommen op IS”. Of toch vooral bommen op onschuldige burgers? En waren de bommen die ze eerder hadden gegooid nu juist niet de aanleiding dat er überhaupt aanslagen in Frankrijk worden gepleegd? Dat lijkt in ieder geval waarschijnlijker dan dat ze zo boos werden omdat mensen gezellig wijntjes drinken of een metal concert bezoeken. Ook al doen ze dit natuurlijk wel bewust om ons juist extra angst aan te jagen. Want als je maar een groepje van enkele tienduizenden radicalen bent, is het zaaien van angst veruit je sterkste wapen. Meer bommen gooien lijkt me toch wel het domste wat je kunt doen.. En doet Hollande dit ook niet vooral voor de bühne? Hij weet natuurlijk dat het goed is voor je populariteit om ‘hard, maar gepast’ op te treden na zo’n aanslag. Je mag toch hopen dat dit niet de enige reden is dat hij die bommen gooit. Ben ik nu te cynisch? Of juist een realist. Ik hoop dat het niet zo is, maar ik vrees toch het laatste..

Maar goed, in ieder geval niet meer oorlog voeren dus. Wat moet je nou wel doen? Het probleem bij de wortel aanpakken! Wil je geweld door geradicaliseerde types voorkomen, dan moet je natuurlijk voorkomen dat mensen radicaliseren! Zorg dat je radicalisering direct doorhebt en aanpakt. Ga in gesprek. Een open debat is de grootste vijand van radicalisme. We hebben meer democratie en vrijheid nodig; niet minder! En natuurlijk wat Hanna (18) ook tegen haar vader zegt: “Pak de schuldigen. Stel ze terecht en straf ze. Maar verklaar geen oorlog aan landen, mensen of gelovigen die de aanslagen niet hebben gepleegd.”

Het debat op AT5

Het is inmiddels dinsdagmiddag 24 november; ruim 10 dagen na de aanslagen. Ik word gebeld door AT5. Of ik over een paar uur wil discussiëren over de stelling ‘We moeten openbare instellingen gaan beveiligen met militairen.’ “We dachten dat je daar wel een duidelijke mening over zou hebben!” Ja, dat klopt wel ja. Inmiddels weer wel.. Maar dat laatste zeg ik er maar niet bij aan de telefoon.

Ik denk na over wat ik het beste kan gaan zeggen. Hoe kan ik een bijdrage leveren die het debat de goede kant op helpt? Die cijfertjes over hoe klein de kans is om getroffen te worden door een aanslag kan ik maar beter achterwege laten. Dan lijkt het vooral alsof ik de angst van mensen niet serieus neem, terwijl ik zelf ook bang was. En bovendien: angst bestrijdt je meestal niet met cijfertjes. Het gaat natuurlijk vooral om de oplossingen, dus laat ik het vooral daar over hebben!

Tijdens de live-uitzending geef ik duidelijk mijn mening. En praat ik inderdaad vooral over oplossingen. Ook tijdens dit gesprek twijfel ik af en toe. Niet zozeer over mijn mening, maar meer over hoe ik die breng. “Oei, wordt ik nu niet te rationeel? Eigenlijk draait dit natuurlijk vooral om gevoelens..” “Shit, dat wat Natascha nu zegt had ik ook willen zeggen! Nou ja, als het maar gezegd is.” en “Zeg ik dingen nu niet te fel?” Tegen het einde van de discussie schiet me iets te binnen wat eigenlijk in een zin uitdrukt wat ik wil zeggen. Eerder in de discussie wil ik vaak eigenlijk wat meer toevoegen om mijn punt te verhelderen, maar als ik voor het laatst het woord krijg, besluit ik het gewoon daarbij te houden: “Mijn Amsterdam is geen stad waar de militairen over straat patrouilleren!”

Als ik thuiskom zie ik dat AT5 naast de volledige uitzending ook een bericht heeft geplaatst met een fragment van de discussie. De kop is een quote van mij: ‘Frankrijk gooit bommen en daar worden aanslagen gepleegd’. Ik zou zelf een andere kop bedacht hebben. Dit lijkt wel heel ‘eigen schuld, dikke bult’, en zo bedoel ik het natuurlijk niet. De slachtoffers van de aanslagen hebben er helemaal niet voor gekozen om bommen te gooien. Of valt het wel mee hoe dit overkomt? Eigenlijk is dit gewoon een belangrijk inhoudelijk punt, wat in de media tot nu toe juist iets te weinig belicht werd. Ik weet het even niet zeker. Misschien moet ik er maar wat over schrijven. Iets wat voortborduurt op die column van Jelle over twijfel, ofzo..

Dit stuk verscheen ook op Sargasso en de website van Piratenpartij Amsterdam

Door de steeds sneller veranderende economie is de tijd rijp om ons sociale stelsel drastisch te vernieuwen

Door een toename van technologie en robots in de samenleving, wordt veel werk door mensen onnodig. Veel mensen reageren hier angstig op, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn hun baan kwijt te raken. Dit hoeft echter geen probleem te zijn. Wat er in feite gebeurt is dat robots onze taken overnemen en wij hierdoor meer tijd krijgen om te gaan doen wat we zelf leuk en zinvol vinden.

Wel is het natuurlijk een reëel probleem dat mensen die door robotisering hun baan verliezen in de huidige situatie negatieve gevolgen ervaren. We zullen dus onze samenleving anders moeten inrichten om te zorgen dat robotisering juist positief uitpakt.

Op dit moment bestaat ons sociale stelsel uit een oerwoud aan ingewikkelde regels en toeslagen. Dit heeft twee belangrijke negatieve gevolgen. Ten eerste zorgt dit voor een hoop bureaucratie en controledrift. Dit kost niet alleen bakken met geld, maar veroorzaakt ook allerlei privacy-inperkende en soms mensonterende controles. Ten tweede hebben de mensen voor wie al deze toeslagen bedoeld zijn,lang niet altijd door waar ze recht op hebben. Dit zorgt voor schrijnende situaties. Het is helaas zo dat mensen die het niet redden om op eigen kracht in hun behoeftes te voorzien, ook niet altijd assertief genoeg zijn om aanspraak te maken op de hulp waar ze recht op hebben. Ook wordt soms hulp van de overheid geweigerd vanwege schaamte door het stigma dat hierop rust of omdat dit niet strookt met hun eergevoel.

Wanneer je het sociale stelsel wilt versimpelen, is het onvoorwaardelijk basisinkomen de meest logische uitkomst. Iedereen krijgt het, ongeacht zijn of haar situatie. Dit maakt alle bureaucratie die nodig is voor al die toeslagen dus in één klap overbodig. Bovendien hoeft niemand meer met privacy-inperkende maatregelen te controleren of je wel recht hebt op een bepaalde uitkering of toeslag. Iedereen heeft er immers recht op. Dat niemand meer wordt overgeslagen heeft als positief gevolg dat vrijwel alle armoede in een klap uitgeroeid zal zijn. Niet onbelangrijk, zou ik zeggen.

Het onvoorwaardelijk basisinkomen is geen nieuw idee. De liberale/libertarische economen Milton Friedman en Friedrich Hayek  pleitten in de jaren ’60 al voor een onvoorwaardelijk basisinkomen.

Door sommigen wordt met termen als ‘gratis geld voor iedereen’ tegenwoordig de illusie gewekt dat met een basisinkomen grote hoeveelheden overheidsgeld de economie in zouden worden gepompt, waardoor er misschien zelfs inflatie plaats zou kunnen vinden. Dit is echter een misvatting. Inflatie wordt eerder veroorzaakt doordat banken geld uit niets kunnen creëren zolang we niet op decentrale cryptocurrencies overstappen. Het basisinkomen gaat niet over het uitdelen van nieuw geld. Het gaat over het versimpelen van de manier waarop we onze sociale zekerheid inrichten. Dit betekent dus ook dat een onvoorwaardelijk basisinkomen per definitie haalbaar is.

Sterker nog, het maakt onze sociale zekerheid goedkoper. Friedman noemde het basisinkomen negatieve inkomstenbelasting. Als je onder een bepaald bedrag zou verdienen, zou de overheid dit tot een bepaald niveau aanvullen. Hij berekende dat dit zou leiden tot een besparing van 72% op de sociale zekerheid. En Friedman hield er bij deze berekeningen natuurlijk geen rekening mee dat we inmiddels honderden miljoenen uitgeven aan een bijzonder ineffectieve werklozenindustrie.

Met het basisinkomen worden dus zowel doelen vanuit een socialistische ideologie (het uitroeien van armoede) als een liberalistische ideologie (minder bureaucratie en controles, kleinere overheid) bereikt. Piratenpartij-oprichter Rick Falkvinge maakte al duidelijk dat de tegenstelling tussen links en rechts in een samenleving waar machines het meeste werk doen veel minder relevant is dan vroeger het geval was. Een onvoorwaardelijk basisinkomen is geen zaak van links of rechts, maar een zaak van vrijheid en bescherming van basisrechten. Niet voor niets nam Falkvinge het basisinkomen op als een van de kernprincipes in zijn Piraten-wiel.

Het is de vraag of we als samenleving optimaal gebruik zullen gaan maken van de vrijheid die robotisering ons biedt. Economen en sociologen die in de jaren ’70 voorspelden dat we binnenkort nog maar 15 uur zouden werken, hadden niet voorzien dat we nu zo gefixeerd zouden zijn op werk, dat we krampachtig allerlei nieuwe banen zouden gaan verzinnen. Om deze reden zijn we veel meer werk gaan doen dat weinig waarde toevoegt aan de samenleving. Prof. David Graeber spreekt zelfs van de term‘bullshit jobs’.

De vraag waarom we zoveel onzinnig werk doen heeft me lang bezig gehouden en is voor mij persoonlijk ook eigenlijk de hoofdreden dat ik zo enthousiast ben over het onvoorwaardelijk basisinkomen. Het geeft op verschillende manieren prikkels om meer zinvolle dingen te gaan doen.

Het basisinkomen verlaagt drempels om te ondernemen en daarbij risicovolle plannen uit te voeren, die, als ze slagen, een hoge opbrengst opleveren. Je kunt immers terugvallen op je basisinkomen als je plan faalt. Voor werknemers biedt het basisinkomen de vrijheid om dingen te gaan doen die ze zelf zinvol en interessant vinden. Dit biedt alleen niet meer mogelijkheden tot zelfontplooiing. Het wordt zo ook onmogelijk voor werkgevers om mensen te dwingen tegen een laag loon vervelende ‘bullshit jobs’ te gaan doen. Wanneer vervelend werk weinig waarde toevoegt aan de samenleving, zal het loon voor dit soort banen dus moeten stijgen, om mensen het werk nog te laten doen. Door marktwerking ligt het voor de hand dat er veel vervelend werk dat weinig toevoegt aan de samenleving zal verdwijnen.

Vervelend werk dat wel degelijk waarde toevoegt aan de samenleving, zal echter niet zomaar verdwijnen. We vinden immers als samenleving belangrijk dat dit werk blijft bestaan. Wel zullen voor dit soort werk hierdoor de lonen stijgen. Dit zal niet alleen tot gevolg hebben dat mensen die belangrijk werk doen, hier ook echt meer voor gaan verdienen, maar ook dat het aantrekkelijker zal worden om dit werk sneller te automatiseren. Ik voorspel bijvoorbeeld dat bij een basisinkomen zelfreinigende toiletten een snellere opmars zullen maken dan nu het geval is.

Kortom, door een basisinkomen zal vervelend werk wanneer het niet nuttig is sneller verdwijnen, en wanneer het wel nuttig is sneller door robots overgenomen. Mensen zullen meer gaan ondernemen en vaker werk gaan doen wat ze zelf nuttig en interessant vinden. Robots gaan steeds meer onze vervelende taken overnemen en als mensen gaan we steeds meer leuke dingen doen.

Dat mensen meer zinvolle dingen gaan doen, blijkt ook uit eerdere experimenten met het basisinkomen. Deze experimenten vonden zowel op grote of als kleine schaal over de hele wereld plaats. In Oeganda gaf de regering $400,- aan 12.000 jongeren tussen de 16 en 35 jaar. Vier jaar later hadden ze 60% vaker een baan en verdienden ze 50% meer per jaar. Goede sollicitatiecursus die dat verbetert. Een ander Oegandees programma waarbij 1800 arme vrouwen $150,- kregen gaf vergelijkbare resultaten.

Zo zijn er nog meer experimenten van over de hele wereld. In Namibië daalde ondervoeding (25%), criminaliteit (42%) en spijbelen (van 40% naar vrijwel 0%). Blijkbaar werd er vooral gespijbeld omdat kinderen voor een inkomen moesten zorgen.

Ook in de Westerse wereld hebben zulke experimenten plaatsgevonden. Zwervers in Londen kregen bijvoorbeeld 3000,- pond. Dit maakten ze niet op aan drank of drugs, maar ze gingen cursussen volgen en konden uiteindelijk op eigen benen staan. Uit onderzoek bleek dat de overheid zo slechts 1/7 van de kosten maakte dan zij eerder deed aan hulpverleners, agenten en rechters die zich eerder met de zwervers moesten bezighouden.

Nu blijkt uit bovenstaande voorbeelden vooral dat een klein geldbedrag geven ervoor zorgt dat mensen in zichzelf gaan investeren. Zo blijkt het een goedkope manier om mensen te helpen. Wat voor de Nederlandse situatie natuurlijk een veel interessantere vraag is, is of een onvoorwaardelijk basisinkomen ook op een grotere schaal werkt. Gelukkig zijn er ook op een grotere schaal al experimenten geweest. In het Canadese stadje Dauphin is in de jaren ’70 met een basisinkomen geëxperimenteerd. Van iedereen werd het inkomen tot een minimumbedrag aangevuld. 30% van de 13.000 inwoners bleken hier recht op te hebben. Ook dit werd een groot succes. Er werd sneller en beter gestudeerd. Psychische problemen en huiselijk geweld namen af. Ziekenhuisbezoek daalde met 8,5%. Zelfs een generaties later, nadat het basisinkomen door een nieuwe regering voortijdig was afgeschaft, waren hiervan nog effecten merkbaar.

Op een nog grotere schaal kregen tienduizenden gezinnen in de VS in de jaren ’60 een basisinkomen. Zowel in de VS als in Canada gingen mensen maar een klein minder betaald werk doen. Het is natuurlijk moeilijk meetbaar, maar de kans is groot dat dit verschil voor een groot deel verklaard kan worden door mensen die ook al niets deden, maar dan in de baas zijn tijd. Dit ging met name om vrouwen met jonge kinderen en om jongeren. Zij compenseerden dit met andere nuttige activiteiten, zoals goede zorg voor een cursus psychologie of acteerlessen. Schoolprestaties verbeterden en de volksgezondheid verbeterde.

Oftewel, er is geen mogelijkheid om op basis van bestaande evidentie tegen het basisinkomen te zijn. Een onvoorwaardelijk basisinkomen verlost ons van privacy-onvriendelijke controledrift, van onnodige bureaucratie en van armoede. Het geeft ons vrijheid, waardoor we meer dingen gaan doen die er echt toe doen. Dit is goed voor de reële economie. Bovendien verbetert de volksgezondheid.

Door de toenemende robotisering van de samenleving is de tijd rijp om de ons sociale stelsel drastisch te vernieuwen. Het is daarom hoog tijd dat ook in Nederland geëxperimenteerd gaat worden met een basisinkomen. Daarom wil de Piratenpartij Noord-Holland dat de provincie een experiment met het basisinkomen faciliteert. Dit experiment kan dienen als evidentie dienen voor het Zwitserse referendum in 2016. En als het net zo succesvol blijkt als haar voorgangers, zou het misschien ook een goede aanleiding kunnen zijn om de invoering van een landelijk basisinkomen te overwegen.

Dit artikel van Matthijs Pontier verscheen ook op Joop.nl